Anayasa Mahkemesi

Yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyen yüksek ve özel bir mahkemedir. Anayasanın üstünlüğü ilkesi yasaların anayasaya uygun olması koşulunu ve yasama organını denetleyecek bağımsız bir yargı organının varlığını gerekli kılmıştır. Bu denetime 1803’te ABD’de başlandı. Avrupa’ da bu uygulamanın başlangıcı 1. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllara rastlar.

Türkiye’de de 1921 ve 1924 anayasalarında bu denetleme yetkisi doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilmiş, ayrıca bir yüksek mahkeme kurulmasına gerek görülmemişti. Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası’nca öngörülmüş ve Nisan 1962’de çıkarılan bir yasayla bu mahkeme kurulmuştur. Anayasa Mahkemesi yasaların, yasa gücünde- ki kararnamelerin ve meclis içtüzüğünün anayasaya uygunluğunu denetler. Cumhurbaşkanını, bakanlar kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan, üye ve başsavcılarını, Cumhuriyet başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Ayrıca, siyasal partilerin kapatılmasına karar verebilir.

Anayasa Mahkemesi 11 asil ve dört yedek üyeden oluşur. Bunlar, Yargıtay’dan iki asil, iki yedek, Danıştay’dan iki asil, bir yedek, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Sayıştay ve Yüksek Öğrenim Kurumu’ndan birer asil üye olmak üzere, her üyelik için gösterilen üç aday arasından cumhurbaşkanınca seçilir. Yalnız Yüksek Öğrenim Kurumu’nca saptanan adayın bu kurum dışından bir öğretim üyesi olması koşulu getirilmiştir. Cumhurbaşkanı ayrıca üst kademe yöneticiler ve avukatlar arasından üç asil, bir yedek üye seçer.

Anayasa Mahkemesi’ne cumhurbaşkanı, siyasal partilerin meclis grupları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye sayısının en az beşte biri başvurabilir. Ama olağanüstü durum, sıkıyönetim ve savaş nedeniyle çıkarılan yasa gücündeki kararnamelerin anayasaya aykırılığı iddiasıyla dava açılamaz. Ayrıca, mahkemelerde görülmekte olan bir dava sırasında uygulanacak yasa maddesinin anayasaya aykırı olduğu taraflarca ileri sürülebilir. Bu durumda mahkeme anayasaya aykırılık savını ciddi bulursa, sorunu Anayasa Mahkemesi’ne aktarır. Anayasa Mahkemesi’nde açılan davalar beş ay içinde karara bağlanır. Bu süre içinde karar verilmezse dava yürürlükteki yasaya göre yürütülür. Anayasa Mahkemesi’nin kararları kesindir ve bütün devlet organları ile özel kişileri bağlar.