DEĞERLERİN ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ

Değer eğitimi, insana özgü olanakları, insanı insan ya­pan ve diğer canlılardan ayıran olanakları, başka bir deyişle insana özgü bütün etkinlikleri, insansal etkin­likler olarak amaçlarına uygun tarzda gerçekleştirebi­lecek duruma gelmelerine yardımcı olmaktır. Bir başka ifadeyle kişilere doğru bilmenin, doğru düşünmenin, doğru değerlendirmenin, doğru eylem içinde olduğunu görebilmesine yardımcı olmaktır. Değerlerin genel özellikleri şu şekilde ifade edilebilir:1. […]

Değer eğitimi, insana özgü olanakları, insanı insan ya­pan ve diğer canlılardan ayıran olanakları, başka bir deyişle insana özgü bütün etkinlikleri, insansal etkin­likler olarak amaçlarına uygun tarzda gerçekleştirebi­lecek duruma gelmelerine yardımcı olmaktır. Bir başka ifadeyle kişilere doğru bilmenin, doğru düşünmenin, doğru değerlendirmenin, doğru eylem içinde olduğunu görebilmesine yardımcı olmaktır.

Değerlerin genel özellikleri şu şekilde ifade edilebilir:
1. Sosyo-kültürel bir değer, temelde seçici oryantasyonun standardıdır. Bu süreçte değer, bilinçli ve amaçlı davranışın genel kriteridir. Bir başka deyişle değer, eylemlerde bulunan bir kişinin kabul edilebilir arzu ve istekleri için bir referans noktası olarak görevini yerine getirir.

2. Değerler bir kültür içinde şekillenir ve aynı zaman­da kültür üzerinde yönlendirici olarak etki etmek­tedir. Bunu başka bir şekilde ifade edecek olursak; bir kültürün gelişme süreci içinde değerler bir şekil almaktadır.

3. Değerler insanlarla özdeşleşmiştir. Sosyalleşme sürecinde değerler kişiler tarafından öğrenilmekte ve üstlenmektedir. Kısacası, kişinin şahsiyet yapısına entegre olmaktadır. Bunun doğal bir sonucu olarak değerler kişinin şahsiyetinin bir parçası ola­rak görülmektedir.

Değerler aşağıdaki özelliklere sa­hiptir:

1. Değerler paylaşılırlar.
   Değerler paylaşılır­lar; çünkü değerler toplum tarafından kabul görmek­te ve benimsenmektedir.
2. Değerler ciddiye alınırlar.
   Değerler ciddiye alınırlar; çünkü değerler toplumca benimsendiği ve insanların yaşamına etki ettiği için önemsenmekte ve korun­maktadır.
3. Değerler coşkuyla birlikte bulunurlar.
   Değerler coşkuyla birlikte bulunurlar; çünkü kişiler bazı değerler için fedakârlık yapabilir ve bazı değerlerin yaşaması için kendilerinden taviz verebi­lirler.
4. Değerler soyutlanabilirler.
   Değerler soyutlanabilirler; çünkü kişilerarası uzlaşma gerektirdiği için kavramsal olarak diğer nes­nelerden ve bazı toplumsal unsurlardan soyutlanabi­lirler. Maddi unsurlar veya bazı toplumsal kurallardan soyutlanabilir olup kişilerin önemsediği ve öncelik verdiği kavramları temsil etmektedir.
5. Değerler kalıcıdır.
   Değerler kalıcı­dır; çünkü her ne kadar çağın gerekleri ve toplumsal değişmelerle birlikte bazı değerler değişiklik gösterse de içinde bulunulan zaman dilimi ve dönem açısından toplumun büyük kesimince benimsenen kalıcı inanç­lar olarak görülmektedir.
6. Değerler bir inançtır.
   Değerler bir inançtır; çünkü değerler diğer inançlarda olduğu gibi bilişsel, duygu­sal ve davranışsal boyutlara sahiptir.
7. Değer bir tercihtir.
   Değer bir ter­cihtir; çünkü değer tercihlerle ilgili bir kavramdır. Bazı değerler toplumsal yaşam içerisinde herhangi bir sor­gulama olmaksızın kabul görürken bazı değerler de kişilerin tercihleri sonucu oluşur. Bu yönüyle değerler, kişilerin davranışlarını, tercihlerini, değerlendirmeleri­ni, ilişkilerini etkiler ve daha birçok toplumsal hareket­lerin belirleyicisidir.

Değerlerin özelliklerine yönelik birçok kuramcının ya­zılarında ortak bir biçimde yer alan altı ana özellikten söz edilebilir:

1. Değerler koparılamaz bir biçimde duygulara bağlı inançlardır.
2. Değerler etkinliği güdüleyen istendik amaçlara gönderme yaparlar.
3. Değerler belirli eylem (davranış) ve durumların üstündedir, onları aşarlar.
4. Değerler standartlar ya da ölçütler olarak işlev gö­rür.
5. Değerler birbirine görece önemleri temelinde bir sıraya konulurlar.
6. Birçok değerin görece önemi davranışa rehberlik eder.

Değerlerin ortaya çıkmasında ve yerleşmesinde en önemli unsurlardan birisi “sosyal onay” kavramıdır. Çünkü onaylanan davranış ilerleyen zamanlarda değere dönüşmekte ve bir süre sonra toplumsal ya­şamda yerleşmeye başlamaktadır. Bir başka deyişle pekiştirilen davranışlar ve söylemler, bir süre sonra toplumda yerleşir ve değere dönüşür. Bu bağlamda değer yargılarımızın yetiştiğimiz çevreden beslenerek şekillendiğini söylemek mümkündür.

Değerlerin ortaya çıkması ve yerleşmesinde “sosyal kabul” kavramının önemli olmasının yanı sıra var olan değerler de toplumsal destek sürecini kaybettikleri ve toplumsal destek zayıfladıkça da etkisiz kalmaya ve yok olmaya başlarlar. Değişen koşullarla birlikte in­sanların yaşam biçimi, eğilimleri ve alışkanlıkları da değişmektedir. Bu durum da bazı değerlerin işlevini yitirmesi, yeni değerlerin hayatımıza girmesi sonucu­nu doğurmaktadır.

Bu bilgiler doğrultusunda değerlerin durağanlığından söz edilemez. Bu nedenle iki farklı toplumda, kültürel ve sosyo-ekonomik değişkenlerle bağlantılı farklı değer yargıları ortaya çıkabilir.

Sonuç olarak; bir toplum geleceği iyi yetişmiş ve karakter sahibi insanlara bağlıdır. İnsanlar iyi ahlaki değerlere çoğu zaman kendiliğinden sahip olamaz­lar. Bu nedenle öğrenim çağındaki her bireyin uygun ahlaki kararlar alması ve davranışlar sergilemesine yardımcı olacak değerler ve beceriler kazanması çok önemlidir. Bu doğrultuda “değerler eğitimi” ve “karak­ter eğitimi” yönünde okullarda çalışmalar yapılmakta ve bu çalışmaların yürütülmesi sürecinde de öğret­menlere ve yöneticilere önemli görevler düşmektedir.

Gorgoda © 2025