Değişmece

Sözcüğün gerçek anlamı dışında bir başka anlamda kullanılmasıdır. Mecaz sözcüğüyle eş anlamlıdır. Değişmece her dilde olan bir dil özelliğidir. Sözcükleri değişmece anlamlarıyla kullanmak, yazıya renk ve anlam zenginliği katar. Ancak değişmece anlamları kullanırken özen gösterilmeli, söylenmek istenenden farklı anlamlara gelebilecek değişmece anlamlı sözcükler kullanılmamalıdır.

Örnek:

“Renkli cam, şeridin yerini aldı mı? Elbette almadı. Tersine onun gelişmesine katkıda bulundu.”

Bu tümcede “renkli cam”, televizyon, “şerit” de sinema yerine kullanılmıştır. Değişmece anlam söz konusudur.

“Televizyon, sinemanın yerini aldı mı? Elbette almadı. Tersine onun gelişmesine katkıda bulundu.”

Örnek:

“Anadolu’nun edebiyatı çok yapıldı; şimdi de filmcilerimiz kurdelelerini yapıyorlar, fakat işin gerçeği şu ki; biz gerçek Anadolu’yu tanımıyoruz.” (Seyit Kemal Karaalioğlu)

Bu tümcede “kurdele” sözcüğü değişmece anlamıyla kullanılmıştır. Kurdele sözcüğüyle söylenmek istenen (Anadolu edebiyatının, Anadolu’nun) göze hoş görünen, gösterişli, göstermelik yanıdır.

Örnek:

Sobayı yak.

Bu tümcede yakılacak olan soba değil, sobanın içindeki odundur. Soba, sobanın içindeki odun yerine kullanılmıştır.

Günlük yaşamda çoğumuz sık sık değişmece anlamlı sözcükler kullanırız.

Gönlü kırılmıştı bir kez, ona küstü.

İki saatte ancak 8 kilometre yol almışlardı.

Bereket yağıyor. (Yağmur yağıyor).

Tırnağımı kestim. (Tırnağımın ucunu uzayan kısmını – kestim).