Dinamik Metamorfizma

Dislokasyon Metamorfizması.. veya ..Katalastik Metamorfizma.. adı da verilen dinamik metamorfizma, kontakt metamorfizma gibi lokal metamorfizma türüdür. Yerkabuğunda fay ve saryaj zonlarında görülür. Kayaç kütleleri veya blokları, bilindigi gibi, yerkabuğunda fay ve saryaj zonları boyunca birbirlerine göre rölatif hareket etmekte ve bu hareket esnasında da kayaçlarda dinamik metamorfizma adı altında toplanan önemli değişiklikler meydana gelmektedir.

Orojenik ve epirojenik bölgelerde kırılma, kıvrılma ve akmaya neden olan basınçlar etkisiyle kayaçlarda veya kayaç oluşturan minerallerde ortaya çıkan deformasyon bunların elastikiyet sınırını geçerse, kayaç veya mineraller mekanik deformasyona uğrar, kırılır ve ufalanırlar. Bu sürece kataklaz, bu süreç sonucu oluşan kayaçlara kataklastik kayaçlar adı verilir. Yerkabuğunun yüzeye yakın bölgelerinde, kayaç dayanımını asmayacak yükseklikteki basınçlar altındaki (yaklaşık 1-10km derinliklerde) kayaçlar elastik davranış gösterirler; yani basınç altında kayaçlarda meydana gelen değişiklikler basınç kalktıktan sonra kaybolur ve kayaç eski seklini alır. Ancak kayaca etki eden basınç bu bölgelerde kayaç dayanımını asan yükseklikte ise kayaçlar kırılgan özellik gösterirler; kırılır ve parçalanırlar. Yerkabuğunda belirli bir derinlikten itibaren (yaklaşık 10-15km) de kayaçlar plastik davranış sergilerler; kayaçlardaki sekil değişimi (deformasyon) kalıcıdır ve basınç kalktıktan sonra kayaçlar eski durumlarına dönemezler.

Kayaçlarda elastik davranışın plastik davranışa geçişi, sıcaklığa, ayrıca fay zonlarında suyun varlığına bağlıdır, Elastik davranışın hâkim olduğu derinliklerde fay zonlarındaki kayaçlar kırılır parçalanacak, parçalanma ürünlerinin tane büyüklüğü de etkili basıncın artan şiddetine bağlı olarak giderek küçülecektir. Derin bölgelerde sıcaklık ve basınç, aynı zamanda ortamda bulunan akışkan faz etkin rol oynayacaktır. Bu bölgelerde kırılma/parçalanma yerine plastik deformasyonun etkili olması minerallerin basınca dik yönde uzunca bir biçim almasına ve kayaçların yönlü doku kazanmasına neden olacaktır. Böylece kuvars kristalleri kırılmadan uzunca, merceksi, sertimsi bir görünüm kazanacak, diğer silikat mineralleri, özellikle mika mineralleri bu kuvars taneleri boyunca dizilerek kayacın belirgin yönlü doku göstermesine yol açacaktır.

Dinamik metamorfizma esasında kayaçlarda önemli bir sıcaklık yükselmesi meydana gelmez. Yalnız deformasyon esnasında blok veya kütlelerin hareketi ve birbirine sürtünmesi sonucu sürtünme yüzeylerinde önemli olmayan ani bir sıcaklık yükselmesi mümkün olabilir. Dinamil metamorfizmada etkili en önemli fiziksel faktörün, böylece çok yüksek deformasyon enerjisine sahip stres olduğu ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra kayaçlarda mevcut olabilen akışkan faz ve basıncının da kayaç türlerinin oluşumunda etkili olduğu genellikle kabul edilmektedir.

Kayaçlarda kırılma ve parçalanmanın ilk ürünü olarak fay bresi meydana gelir; parçalanmanın ilerlemesi ve aşırı ufalanma sonucu özellikle kayma zonlarındaki kayaçlar toz seklinde öğütülürler. Bu kayaç tozunun (rock flour) bulunduğu kırık zonları yer altı suyunun veya muhtelif çözeltilerin kolayca hareket edebileceği zonlar olduğundan, bu malzemenin alterasyonu ve fay toz taşı (fault gauge) denilen çok ince taneli killi bir malzemeye dönüşümü mümkün olabilir. Erozyon gerek fay bresi gerek fay toz taşı içeren kırık zonlarında diğer sert kayaçlara kıyasla oldukça kolay gelişir. Böylece yeryüzünde kırık zonlarında mevcut kataklastik malzemeye ve bu malzemenin kolayca erozyona uğramasına bağlamak mümkündür.

Kataklastik kayaçların oluşumunda kırılma, parçalanmanın yanı sıra etkili olan diğer süreçler yeniden kristalleşme ve yeni mineral oluşumu süreçleridir. Yeniden kristalleşme, daha önce de ifade edildiği gibi, örneğin kalsit, kuvars gibi minerallerin kimyasal bileşimlerinde herhangi bir değişiklik olmaksızın yeniden kristalleşmeleri/oluşmalarıdır. Fay bresi ve fay toz taşı hariç kataklastik kayaçların tümünde az veya çok miktarlarda bu süreçlerin etkisi görülür. Kataklaz esnasında kırılan, ufalanan malzemenin aynı zamanda birbiriyle kaynaşması, böylece sonuçta pekişmiş, sert bir kayacın ortaya çıkması, yeniden kristalleşme ve yeni mineral oluşumu süreçleri ile, ayrıca kayacın yüksek litostatik basınç altında deformasyona uğraması ile ilişkilidir.

(A)Yerkabuğunda yüzeye yakın bölgelerde gelişen faylanma sonucu faybresi oluşmuştur.
(B) Yerkabuğunun derin zonlarında gelişen faylanam sonucu milonit oluşmuştur.