Havada Bulunan Kirletici Maddeler

Hava bileşiminde birçok gaz bulunmaktadır. Deniz seviyesindeki kuru ve temiz havanın gaz bileşenleri yaklaşık olarak % 21 oksijen, % 78 azot, % 1 argon ve % 0.03 karbondioksittir. Bunların dışında ayrıca çok az oranlarda hidrojen, neon, kripton, helyum, ozon ve ksenon gazları ile değişken miktarlarda su buharı ve sürekli atmosferik kirletici maddeler adı verilen mikroskobik […]

Hava bileşiminde birçok gaz bulunmaktadır. Deniz seviyesindeki kuru ve temiz havanın gaz bileşenleri yaklaşık olarak % 21 oksijen, % 78 azot, % 1 argon ve % 0.03 karbondioksittir. Bunların dışında ayrıca çok az oranlarda hidrojen, neon, kripton, helyum, ozon ve ksenon gazları ile değişken miktarlarda su buharı ve sürekli atmosferik kirletici maddeler adı verilen mikroskobik veya daha küçük katı maddeler bulunur. Bu maddeler rüzgarın neden olduğu erozyon, deniz suyunun buharlaşması veya volkanik patlama gibi doğal olaylar sonucu oluşur. Bunların derişiklikleri değişken olmakla beraber, genellikle insanların faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan derişiklik seviyelerinden daha düşüktür.

İnsanların değişik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan kirletici maddeler çok ve çeşitlidir. Elektrik üreten termik santraller, çeşitli ulaşım yöntemleri, endüstriyel işlemler, maden ocakları, maden ergitme işlemleri, inşaat ve ziraat ile ilgili çeşitli faaliyetler çok miktarda kirletici madde üretimine neden olur. Kapalı hacimlerdeki havanın kirliliği açısından ise problem oluşturan birçok madde arasında sigara dumanı, radon gazı ve formaldehit sayılabilir. Havada bulunan kirletici maddeler aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir:

• Tanecik veya gaz
• Organik veya inorganik
• Görülebilir veya görülemez
• Mikroskobik altı, mikroskobik veya makroskopik
• Zehirli veya zehirsiz
• Kararlı veya kararsız.

Havadaki kirleticilerin bulundukları faz durumuna ve oluşum yöntemlerine göre sınıflaması ise şu şekilde yapılabilir:

• Tozlar, metal buharı dumanları ve katı maddelerden oluşan dumanlar (duman içinde genellikle sıvı tanecikler bulunur)
• Buğular, sisler ve sıvı maddelerden oluşan dumanlar
• Buharlar ve gazlar.

Tozlar : Rüzgarlar, volkanik patlamalar ve depremler gibi doğal kuvvetler veya kırma, öğütme, yıkma, patlama, delme, kazma, eleme ve süpürme gibi mekanik işlemler  ile atmosfere yayılan katı taneciklerdir. Bu işlemlerdeki kuvvetlerin bir kısmı büyük katı kütleleri küçültürken tozları ortaya çıkarır, kuvvetlerin diğer kısmı ise zaten küçük olan tanecikleri etrafa saçarlar. Genel olarak çapları 100µm değerinden küçük taneciklere toz adı verilir. Tozlar kaya, metal veya kil gibi madensel; hububat, un, ağaç, pamuk veya polen gibi bitkisel; yün, kıl, ipek, tüy veya kösele gibi hayvansal esaslı olabilir.

Metal buharı dumanları : Katı madde buharlarının yoğuşması sonucu meydana gelen katı taneciklerdir.Çok küçük tanecikler hızla reaksiyona girebildiklerinden, ergimiş metallerden çıkan metal buharı dumanları çoğunlukla oksit şeklindedir. Metal buharı dumanları, ayrıca süblimasyon, distilasyon ve kimyasal reaksiyonlar sonucunda da oluşabilir. Bu tür işlemler sonucu havada oluşan taneciklerin çapı 1µm değerinden daha küçüktür. Ancak nemlenmesine müsaade edilen metal buharı dumanları birleşerek daha büyük parçacıklar oluşturabilir.

Dumanlar : Odun, kömür, yağ ve diğer karbon esaslı maddelerin tam yanmaları halinde oluşan küçük katı ve/veya sıvı taneciklerden oluşur. Genel olarak, katı, sıvı ve gaz karışımlarına duman adı verilir. Ancak teknik yayınlarda is veya karbon tanecikleri, kül, cüruf, katranlı tanecikler, yanmamış gazlar ve gaz yanma ürünleri olarak da tanımlanabilir. Duman taneciklerinin çapı değişken olmakla beraber, en küçüğünün çapı  1 µm değerinden çok daha azdır. Çoğunlukla ortalama çapları 0,1 ile 0,3 µm arasındadır.

Ortamdaki sigara dumanı : Yanan tütünden çıkan kızgın buharın havada yoğuşması sonucu oluşan 0,01 ile 1,0 µm çapında (kütlesel ortalama çapı 0,5 µm) sıvı taneciklerinden oluşur. Bunun dışında ayrıca karbon monoksit gibi birçok gaz fazında kirleticilerde tütün dumanında bulunmaktadır.

Biyoayresol : Havada bulunan virüs, bakteri, polen ve mantar sporlarına verilen ortak addır. Virüsler, 0,003 ila 0,06 µm çaplarında olmakla beraber, genellikle koloniler veya diğer taneciklere yapışmış olarak bulunurlar. Bakterilerin çoğu 0,4 ila 5 µm çapındadır ve genellikle büyük taneciklerle beraber bulunurlar. Mantar sporları 10 ila 30 µm, polen tanecikleri 10 ila 100 µm ve en çok bilinen çeşitleri ise 20 ila 40 µm mertebelerdirler.

Normal sıcaklıkta ve basınçta, havada bulunan sıvı damlacıklarına buğu adı verilir. Bunlar atomizasyon, sprey işlemi karıştırma, şiddetli kimyasal reaksiyonlar, gazların sıvılardan çıkmaları veya basıncın düşmesi ile beraber gazın açığa çıkması sırasında oluşurlar. Hapşırma sırasında dışarı atılan veya atomize olan küçük damlacıklarda mikroorganizma içerdiklerinden, havayı kirleten cinsten bir buğudur.

Sis : Genellikle buharın yoğuşması ile oluşan, havada buluna küçük sıvı damlacıklarına denir. Sis ve bulut içindeki birçok damlacık mikroskobik veya daha küçük boyutlarında olup, daha büyük boyutlu buğu ve buhara geçişi sağlarlar.

Sıvıların buharlaşma özellikleri dolayısıyla, havada bulunan sıvı damlacıklarının boyutları küçülerek, hava sıvıya doyana kadar sırasıyla buğudan sis boyutuna ve buradan da doğal olarak buhar fazına geçerler. Eğer sıvı damlacıklar içinde erimiş veya asılı halde katı maddeler varsa, bunlar havayı kirleten maddeler olarak kalırlar. Örnek olarak deniz suyundan oluşan sprey çok hızlı bir şekilde buharlaşarak, atmosferde asılı halde kalan, birçok sayıda küçük tuz taneciklerinden oluşur.

Gorgoda © 2024