Moğollar

Moğollar

Moğol devleti ,Cengiz Han tarafından kurulmuştur. Moğolistan’da kurulan bu devletin başkenti Karakum’du. Cengiz Han, ülkesini genişletmek için seferlere başladı. Çin’i egemenliği altına aldı. Harzemşahlar Devleti’ni ortadan kaldırdı. Ülkesinin sınırlarını Çin’den Moğolistan’a kadar genişleten Cengiz Han 1227’de öldü. Bu imparatorluk; Kubilay Hanlığı, Altın Orda Devleti, Çağatay Devleti ve İlhanlılar Devleti olmak üzere dörde ayrıldı.
Moğol Devleti’nin yönetiminde Türkler önemli rol oynadıkları için bu devlete Türk-Moğol Devleti denilmektedir.
Moğolların batıya yaptıkları seferler, Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili oldu. Çünkü, Moğol saldırılarının önünden kaçan Türklerin pek çoğu Anadolu’ya gelerek buraya yerleştiler.

Amur kıyılarından Volga kıyılarına kadar uzanan ve bir kısmı Moğolistan Cumhuriyeti’nde, bir kısmı Çin’de, bir kısmı Rusya’da ve bir kısmı da Afganistan’da bulunan, çok geniş bir alanda yaşayan Asya halkı.

1120 yılına kadar Karahitaylar adı altında yaşayıp Aral’ın doğusundaki bozkırları egemenlik altına aldılar. Moğol adı on birinci yüzyılda bu adı taşıyan bir kabilenin devlet kurma girişimiyle ortaya çıktı. Daha sonra Cengiz Han adıyla tanınan Temuçin’in, 1206’da bütün kabileleri kendi egemenliği altında toplayıp sınırlarını genişletmesiyle, dünya tarihinde önemli bir yere sahip olacak Moğol İmparatorluğu kuruldu. Moğol İmparatorluğu’nun başkenti Karakurum kentiydi. Cengiz Han yönetimindeki Moğol ordusu, önce 1214’de yaptığı seferle Çin Seddi’ni geçerek Pekin’i, daha sonra 1217’de Harzemşahlılar’ı yıkarak Horasan ve Mavaraünnehir bölgelerini ele geçirdi.

Cengiz Han, ormanlarda avcılık ya da steplerde göçebe avcılık yapan eşi bulunmaz biniciler ve okçulardan oluşan Moğollara, ileri düzeyde bir yönetim anlayışı getirdi. Cengiz Han, Moğollara, ustalıklı bir askeri örgütlenme, yıldırıya dayanan bir fetih siyaseti, dinsel hoşgörü ve düzen kaygısıyla dikkat çeken bir yönetim kazandırdı.

Kısa sürede bozkırları egemenlik altına alan Moğollar, Avrupa ve Uzak Doğu arasındaki mal ve kültür alışverişini kolaylaştırdılar. Ordularını Türkler’de olduğu gibi onlu sisteme göre düzenlediler. Eski Türk töresini esas alarak daha sert olan kendi yasalarını oluşturdular.

Cengiz Han’ın ölümünden sonra ülke, Cengiz Han’ın Cuci, Çağatay, Ögeday, Tuluy adlarındaki dört oğlu arasında paylaşıldı. Moğollar bu bölünmenin ardından, çeşitli imparatorlukların egemenlikleri

Moğol İmparatorluğu (1196-1227)
Moğol kabilelerini birleştiren Cengiz Han’dır. Kırgızları ve Karlukları egemenliğine alan Cengiz, Turfan Uygur Devleti’ne son verdi (1209). Çin’in bir bölümünü alarak, Harezmşahlar üzerine yürüdü ve bu devleti yıktı (1220). Cengiz’in ölümünden sonra oğulları ve torunları arasındaki paylaşım sonucu imparatorluk dört kola ayrıldı.

1.Kubilay Hanlığı: (1259-1368) Çin’de kuruldu. Çinliler tarafından sona erdirildi.
2.Çağatay Hanlığı: (1227-1368) Türkistan’da kuruldu. Timur tarafından ele geçirildi.
3.Altınordu Hanlığı: (1227-1502) Moğol-Kıpçak karışımı olan bu devlet Rusya’da kuruldu. İlhanlılarla savaştılar. Memlüklerle dostluk ilişkileri kurdular. İslam dinini benimsediler. Timur’un 1391 ve 1395’teki seferleriyle zayıflayıp yıkılmaya başladı. Devletin zayıflamasıyla
a) Kırım Hanlığı
b) Kazan Hanlığı
c) Astarhan Hanlığı
d) Nogay hanlığı
e) Kasım Hanlığı
f) Sibir Hanlığı
gibi hanlıklar kuruldu. Ruslar tarafından ele geçirildiler.

4.İlhanlı Devleti: (1255-1335) Hülagü tarafından kuruldu. 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi Halifeliği’ni yıktı. Suriye’yi alan İlhanlılar, Memlüklerle yaptıkları Ayn-Calut Savaşı’nda yenildiler.
Altınordu Devleti’yle savaşan ilhanlılar, 1243’deki Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni yenerek, yıkılmalarında önemli rol oynadılar. Taht kavgaları çıkınca Timur tarafından ortadan kaldırıldılar.

Önemleri:
a) Çin’den İslanm dünyasına ve Avrupa’ya kadar olan yerlere egemen oldular.
b) Anadolu’ya çok sayıda Türk’ün gelmesine neden oldular.
c) Birçok kenti ve çok sayıda insanı katlettiler.
d) Haritacılığın gelişmesine katkıda bulundular. İpek Yolu ticaretini geliştirip güçlendirdiler. Kağıt para (Kırtas) kullanmışlardır.