Salvador Allende (Gossens)

Şilili devlet adamı ve Batılı devletlerde serbest seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanıdır. Ne var ki işçi sınıfının egemenliğinde bir cumhuriyet kurma amacını gerçekleştiremedi. Göreve başladıktan üç yıl sonra askerler, onun başkanlığını sürdürdüğü sosyalist iktidarı bir darbe ile ortadan kaldırdı.

Şilili siyaset adamı ve devlet başkanı Salvador Allende, ülkesinin en büyük liman kenti olan Valparaiso’da doğdu. İlköğrenimini başkent Santiago’da, belediye başkanı olan amcasının yanında tamamladıktan sonra lise öğrenimi için doğduğu kente, ailesinin yanına döndü. Yetiştiği demokrat ve özgürlükçü aile ortamı Allende’nin kişiliği üzerinde önemli bir rol oynamıştır. Lise yıllarında şiir yazmaya ve siyasetle ilgilenmeye başlayan Allende 1926’da doktor olmaya karar vererek Şili Üniversitesi’nin Tıp Fakültesi’ne girdi. Çok geçmeden, üniversiteler üzerindeki baskıların kaldırılmasını ve üniversitelerde reform yapılmasını isteyen öğrenci hareketinin önderlerinden biri olmuştu. 1932’de tıp öğrenimini tamamladı, bir yıl sonra da Şili Sosyalist Partisi’nin kuruculan arasında yer aldı. 1937’de milletvekili seçilerek parlamentoya giren Allende ertesi yıl sağlık bakanlığına getirildi. Bu görevi sırasında işçi, ana ve çocuk sağlığına ilişkin birçok yasanın çıkmasını sağladı. 1952, 1958 ve 1964 yıllarında devlet başkanlığına adaylığını koydu ama seçilemedi. 1966-69 arasında Senato başkanlığı yaptıktan sonra 1970 seçimlerinde sosyalist, komünist ve radikal partilerin kurduğu Halk Birliği’nin adayı olarak devlet başkanlığına seçildi.

Onun başkanlığı döneminde birçok sanayi kuruluşu devletleştirildi, köylülere toprak dağıtıldı, ücretler büyük ölçüde artırıldı, halka parasız sağlık hizmeti ve ilaç sağlama kampanyası başlatıldı. 1971’de bakır madenlerinin ulusallaştırılması Şili’deki ABD yatırımcılarının çıkarlarına ters düştüğü için ABD hükümeti Şili’ye verdiği kredileri kesti ve ülkeye ekonomik ambargo koydu. Bu uygulama gereğince ABD’nin dünya pazarlarındaki bakır fiyatlarını düşürmesi Şili’nin devlet gelirlerinde büyük bir düşüşe yol açtı. Bunun yanı sıra Allende’yi desteklemeyen tüccarların piyasadan mal çekerek yarattıkları kıtlık ve karaborsa, ardından kamyon taşımacıları ile esnaf ve tüccarların grevi sonucunda Şili ekonomisi büyük bir bunalıma girdi.

Allende’yi başkanlıktan düşürmeyi amaçlayan bu eylemlere karşın Halk Birliği 1973’te bir kez daha seçimi kazandı, ama ülkedeki karışıklıkların sonu gelmedi. Genelkurmay başkanlığına getirilen General Augusto Pinochet ve ordu komutanları 11 Eylül 1973’te Allende’nin devlet başkanlığından çekilmesini ve teslim olmasını istediler. Bu isteği kabul etmeyen Allende, kendisini teslim almak üzere başkanlık sarayına saldıran askerlerle giriştiği çatışmada öldürüldü.