Yapraklar

Bitkilerin gövde ve yan dalları üzerindeki düğümlerden çıkan, büyümesi sınırlı olan ve bitkilerin sağlıklı biçimde gelişebilmesi için gerekli besinleri üreten yeşil yapılara verilen ad. Bir anlamda yapraklar yeşil bitkilerin yiyecek fabrikalarıdır. Bitkinin besini yapraklar tarafından üretilir ve daha sonra bitkinin öteki bölümlerine taşınır. Bu besinler yalnızca bitki için değil, bu bitkilerle beslenen insanlar ve hayvanlar için de vazgeçilmez bir kaynaktır. Bitkide fotosentez ve transpirasyon (terleme) gibi çok önemli olayların yapıldığı temel yapılar yapraklardır. Bu iki önemli görevi en iyi biçimde yapabilmek için yapraklar, genellikle yassılaşmış ve yüzeylerini iyice genişletmişlerdir. Bazı bitkilerdeyse yaprak yüzeyi indirgenerek diken sülük ya da zar şeklini almıştır.

Tipik bir yaprak, geniş yüzeyli, yassı ve yeşil renkli asıl kısmı olan lâmina (yaprak ayası), lâminayı belirli bir açıyla gövdeye bağlayan genellikle ince yapılı olan petiyol (yaprak sapı) ve petiyolün gövdeyle birleştiği yer olan bazis (yaprak tabanı) olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Bitkiler suyu kökleriyle alır ve yapraklarıyla dışarı verirler. Yaprak ne kadar büyükse bitkinin kaybettiği su oranı da o kadar fazladır. Bitkinin yaşadığı iklimle yaprak büyüklüğü, birbiriyle orantılıdır. Hava ne kadar nemliyse bitkinin yaprağı da o kadar büyük olur; çünkü bitki yapraklarıyla kaybettiği suyu hemen geri alabilir. Örneğin; nemli bölgelerde yetişen bir tür Hindistan cevizinin yaprağı sapıyla birlikte 14 m’yi bulabilir. Soğuk iklimlerde yaşayan bitkilerin yaprakları küçüktür. Örneğin; çamların yaprakları iğne biçimindedir.

Yapraklar; gerçek anlamda bir kimya fabrikası, birer laboratuvardan farksızdırlar. Bitkilerin yaşamaları için en vazgeçilmez parçaları, nefes alıp veren, terleyen, bitkiyi besleyen birer solunum organıdırlar… Bitkinin topraktan aldığı maddeleri, güneş ışığından yararlanarak Fotosentez denilen kimyasal bir süreç içerisinde bitkinin besini haline getirirler. Bitkiye yeşil rengi veren klorofil maddesi bu süreçte önemli rol oynar.

Ağaçlar, yaprakları olmasaydı yükseklere ulaşamazdı. Çünkü büyümek için gerekli şekerleri yapraklar üretir. Bir güneş pili gibi kullanılan klorofil (ki yaprağa yeşil rengi veren bir pigment maddesidir) karbon gazı ve su yardımıyla şeker üretmeye yarayacak ışık enerjisini kapma işini üstlenmiştir.

Fotosentez
Bitkiler besinlerini kendileri üretmek zorundadır. Bu nedenle yapraklarındaki klorofil aracılığı ile güneş ışığını toplarlar. Toplanan güneş ışığı kimyasal enerjiye dönüştürülerek, genelde nişasta olarak depolanır ve gelişmek, büyümek için yakıt olarak kullanılır. Bitki güneşten aldığı ışık enerjisi ile karbondioksit ve sudan yararlanarak zengin içerikli bir besin olan glikoz (şeker) elde etmektedir. Besin elde etme adına gerçekleşen bütün bu kimyasal süreç Fotosentez olarak ifade edilir. Fotosentez için en temel şart, ışık ve ısı dır. Bitkiler ışık olmadan asla yaşayamazlar.

Yapraklar, bitkilerin besin üretim merkezidir. Bitki yapraklarını oluşturan hücrelerin içinde kloroplast denilen, çok küçük yapılar vardır. Bu yapıların içindeki yeşil renkli boyar madde (pigment) olan klorofil maddesinin görevi ışık yakalamaktır. Kloroplastlar güneş ışınlarını bir panel gibi toplayıp, kollektör gibi enerjiye dönüştürerek besin üretirler…

Üretilen besin yapraklardan, bitkinin beslenmesi gereken diğer bölümlerine götürülür. Uzunca bir MEŞE ağacının yaprakları, 1000 m2 lik bir panele eşdeğer 250 bin civarında mini enerji merkezi konumundadır.

Yapraklar bitkiler için bu kadar önemliyse, neden birçok bitki yapraklarını döker ve yılın kış mevsimini yapraksız geçirir? Bunu sitenin ilgili sayfalarından öğrenebilirsiniz.

Bütün yaprakların asıl derdi, yeterince IŞIK (güneş ışığı) yakalayabilmektir. Bu nedenle farklı ortamlardaki farklı bitkiler, yüz binlerce farklı biçim, boyut ve şekilde yaprak formu geliştirmişlerdir… Bununla da yetinmeyen bazı bitkiler yapraklarını metamorfoza uğratarak farklı görevleri de yerine getirecek yapraklar geliştirmişlerdir. (Örnek; böcek kapan bitkiler…)

Metamorz (Değişime uğramış yapraklar)
Bazı yapraklar asıl görevlerinden başka birtakım görevleri de yerine getirebilmek için başkalaşım değiştirmiştir. Bitkilerin büyülü dünyasında bu konuda çok sayıda örnek vardır. Bunlardan bazılarını şöyle sıralamak mümkün;

1. Etli Yapraklar
2. Depo Yapraklar
3. Diken Yapraklar
4. Sülük Yapraklar
5. Kapan Yapraklar
6. Üretken Yapraklar

BİR YAPRAGIN BÖLÜMLERİ

Normal yaprak olarak tanımlanan, yani değişime uğramamış yapraklar genel anlamda dört bölümden oluşur. Bunlar;
1 – Yaprak Ayası
2 – Sap
3 – Kın
4 – Kulakçık

Tabi bütün yapraklar hep bu bölümlerden oluşur diye bir kural yok… Birçok yaprak sadece sap ve aya bölümlerinden meydana gelen bir yapı gösterir. Yaprak ayasında besin maddelerini taşıyan iletim boruları vardır. Bunlar yaprak damarı olarak ta adlandırılır. Yaprak sapı; yaprağın ışık almasını kolaylaştıracak şekilde yaprak ayasına yön verir. Bir çok birçenekli bitkilerde yaprak sapı yoktur.

Yaprak kını; tomurcukları korumaya yarayan bir bölümdür. Kulakçık ise; yaprak sapının yada yaprağın iki yanında bulunur. Çeşitli biçimlerde olabilirler ve genellikle yaprak ayasından daha sade olup, erken dökülürler…

SADE YAPRAK BİÇİMLERİ

Belli başlı sade yaprak biçimleri; mızrak, şeritsi, ters mızrak, malamsı, yumurta, elips, dar yumurta, ters yumurta, yuvarlakça, kalkan, yamuk, üçgen, böbrek, el, yıldız, yürek, ters yürek, oksu… şeklinde sıralanabilir. Doğada binlerce farklı yaprak biçimi vardır ve bunları gruplandırmak gerçekten zordur… Yaprak biçimlerinden bazıları aşağıda gösterilmiştir;

YAPRAK DAMARLARI

Yaprak damarları; yaprak yüzeyinde besin maddelerini taşıyan iletim borularıdır. Yaprak damarlarını, yaprak biçimi ile ilgili olarak; paralel, tüysü, elsi ve ağsı yapıda olmak üzere gruplandırmak mümkündür… Bu damar tiplerini içeren yapraklara örnekler aşağıdadır;

YAPRAK KENARLARI

Yaprak kenarları açısından da pek çok değişik yapıda sade yaprak formu mevcuttur doğada… Bunlardan
Bazıları; düz, kıvrık, dalgalı, oymalı, dişli, kertikli, katlı dişli, kirpikli, loplu, elsi dilimli, taraksı, dikensi vs. olarak sıralanabilir.