Zambak

Çok eskiçağlardan beri, eşsiz güzellikteki çiçekleriyle en sevilen süs bitkileri arasında yer alan zambaklann (Lilium) 90 kadar türü vardır. Lale ve sümbül gibi zambakgiller (Liliaceae) familyasının üyesi plan bu türlerin tümü toprakaltında geliştirdikleri soğanlardan büyür. Birbiri üstüne kapanan etli pul yapraklardan oluşmuş bu soğanlardan çıkan dik gövdelerinin ucunda tek tek ya da öbekler halinde iri çiçekler açar. Zambak çiçekleri birbirinin tıpatıp aynı olan alımlı üç taçyaprak ile üç çanakyaprak, altı erkekorgan ve üç gözlü bir dişiorgan içerir.

Zambak türleri içinde belki de en iyi tanınanı beyaz zambak ya da mis zambağıdır (Lilium candidum). 1,5 metreye kadar boyla-nabilen bu türün huni biçimli iri, beyaz çiçekleri vardır. Bu hoş kokulu ve alımlı çiçeklerinden ötürü bitki eskiçağlarda bile çok sevilmiş ve çeşitli mimari bezemelere konu olmuştur. Örneğin, Girit’teki yaklaşık İÖ 1600’lerden kalma Knossos Sarayı’nda iç duvarları beyaz zambak resimleri süsler.

Gösterişli zambak türlerinin çoğu Japonya kökenlidir. Bunlardan altın çizgili zambak (Lilium auratum), ortası san çizgili ve koyu mor benekli sarımsı beyaz çiçekler açar. Lilium regale iç yüzü beyaz, dış yüzü pembe çiçekleriyle oldukça ilginç bir türdür. Japon zambaklarının san, kırmızı ve turuncu çiçekli çok değişik türleri de vardır. Alpler’de, Avrupa’nın güneyinde, Türkiye’de ve Kafkasya’da ise türkalacası (Lilium martagon) denen yaygın bir zambak türüne rastlanır.
Doğada kendiliğinden büyüyen yabanıl zambaklar çoğunlukla dağ yamaçlarında ya da orman içlerindeki iyi akaçlanmış topraklarda yetişir. Bu yüzden, bahçe zambaklarının da iyi akaçlanmış yerlere dikilmesi ve yalnızca çok kuru havalarda sulanması gerekir. Zambaklar genellikle yarı gölgeli ve rüzgârdan korunmuş yerleri sever. Zambak soğanları çoğunlukla sonbaharda ya da ilkbaharda ekilir. Soğanlar toprağa yerleştirildikten sonra çevresi kumla doldurulmalıdır. Zambak soğanlarını oluşturan pul yaprakların bazılarının dibinden çıkan yavru soğancıklar yeni bitki üretmekte kullanılır. Zambaklar tohumdan da üretilebilir, ama bu yolla çok geç çiçeklenir.

Gerçek bir zambak türü olmadığı halde halk arasında, yanlışlıkla zambak denen başka bitki türlerine de rastlanır. Örneğin, süsenler bunlann başında gelir. Kumzambağı gibi bazı bitkilere ise çiçeklerinin benzerliğinden ötürü zambak adı yakıştınlmıştır.